مهدویت در ادیان دیگر (۲)

مهدویت در ادیان دیگر (۲)

مهدویت در حوزه اسلام و مسلمانان مربوط می شود و این واژه برگرفته از روایات اسلامی در این خصوص است.[۱] لیکن در میان پیروان ادیان و مذاهب جهان با اسامی مختلف و گوناگونی مطرح است که در ضمن بحث روشن خواهد شد چرا که این اندیشه (موعود) از خصایص بشری است.[۲] و همه ادیان معروف موعود دارند.[۳] توجه و اهتمام پیروان ادیان به موضوع موعود (مهدویت) به ضعف و قوت آنان بستگی دارد. یهودیان پس از سقوط دولتشان به وسیله بختنّصر و مسیحیان پس از تشکیل دولتشان به وسیله قسطنطین بیشتر منتظر موعود بوده اند و میان مسلمانان شیعیان اثنی عشری که دلالت نداشته اند از اهل سنت که دست داشته اند بیشتر منتظر بوده اند.[۴] پس از بیان اجمالی این اندیشه مصرفی مصادیق عینی مهدویت در ادیان می تواند روشنی بخش باشد. این عنوان را به پادشاهان اسرائیل و کاهنان بزرگ و بالاخره شاهان غیر اسرائیلی مثل کورش که معتقد بودند وی را خدا برگزید و مسح کرد اطلاق می کردند از آن پس عنوان مسیح حکایتگر شخصیت پرجذبه ای بوده است که باید می آمد تا پادشاهی اسرائیل را احیاء کند خصایص او در یهودیت عبارتند از پادشاهی مسح شده، دین مداری عادل، پیامبر آخر الزمان از نسل داود.[۵] بنابر باور یهود آن گاه که مسیح بیاید در پادشاهی خدا بر زمین مستقر می شود و همه ملت ها به اورشلیم باز خواهند گشت بدین سان یهودیت انتظار قدیمی را تجربه می کند اما در این اواخر جریانات پیشرو یهودی کمتر بر اندیشه مسیح شخصی گردن می نهند و برخی محافل یهودی برپایی حکومت اشغالگر اسرائیل را به مثابه آغاز رهایی به زنان سوی مسیح می دانند و از طرفی بسیاری از اسرائیلی های سکولار اصولاً هر مشکل از امید به مسیح آینده را رد می کنند.[۶]

مهدویت در مسیحیت

اندیشه موعود در مسیحیت به سه گونه نمودار گشته است در یک پرده همان اندیشه موعود یهودی است که در آن عیسای ناصری (حضرت عیسی ـ علیه السّلام ـ ) نقش مسیح نجات بخش را ایفا می کند و در پرده دیگر با نوید رجعت عیسی) به مثابه (داور جهان) در آخر الزمان نمایشگر سنخ دیگری از اندیشه موعود است و در چهره سوم سخن از شخص دیگری است که خود عیسی مسیح وعده آمدنش را می دهد کسی که چونان (تسلی دهنده) و (روح راستی) می آید و بر مسیح جلالت می بخشد و بر او شهادت می دهد مسیحیان این را همان روح القدس می دانند و معتقدند که اندک زمانی پس از مسیح ظهور کرد و همو هماره بر کلیسا حکم رانده است درباره گونه اول از اندیشه منجی موعود در مسیحیت که با مصرفی عیسی به عنوان مسیح موعود یهود رخ نمود چونکه قابل تأمل است. نخست این که یهودیان که خود صاحب اصلی این اندیشه و وعده بوده اند هرگز به آسانی به پذیرش این ادعا تن ندادند و با مطرح ساختن این که مسیح موعود باید از نسل داود باشد و با تأکید بر پادشاه بودن مسیح که عیسی فاقد این شرط بود و با استناد به سرودها که امکان مسیح بودن عیسی را نفی کرده تحقق این وعده را عیسی نپذیرفتند. دوم این که مسیح یهود پسر خدا نبود ولی مسیحیت عیسای ناصری را به مثابه پسر خدا معرفی می کرد.[۷]

اما در باب دوم و گونه دیگر اندیشه موعود در مسیحیت که در جهت عیسی مسیح به عنوان داور جهان در آخر الزمان را وعده می دهد چونکه گفتنی است. اول آن که در عهد جدید یادآور شده اند که عیسی با رنج به جای بنی آدم و با مرگ خویش به انتظار موعود نجات بخش پایان داد اما دوباره بر می گردد تا داور جهان باشد نکته دوم هم این که موعود مسیحی وقتی به صورت داور جهانی رجعت می کند این اندیشه نجات بخش وی را با دیگر فرهنگ ها متفاوت ترسیم می کند و نکته سوم این که عهد جدید از سیاسی کردن مسیح موعود برحذر است.[۸] و چهره سوم موعود مسیحی چهره ای به کلی دیگر است او آن مسیحی نیست که امت موسوی انتظارش را می کشیدند و به باور امت عیسی همو بود که آمد و هموست که باز خواهد آمد این فرد دیگری است که عیسی مسیح وعده آمدنش را می دهد. نکته ای که در این جا هست تلقی مسیحیان از فرازهای انجیل یوحنا (۱۶: ۲۷ / ۱۴ : ۱۷، ۱۶: ۸) است مسیحیت هرگز به این تن در نداد که (تسلی دهنده) و (روح راستی) که کتاب مقدس وعده آمدنش را داده کسی چون پیامبری یا وصی پیامبری باشد بلکه مصداق این وعده همان روح القدس بوده است بدینسان موعود آخر الزمان مسیحی از دانسته اندیشه های موعود صرفاً اجتماعی و حتی موعود نجات بخش (معنوی ـ اجتماعی) به کنار می رود.[۹][۱۰]

آیین زرتشت

در این آیین موضوع موعود رهاننده با مفهوم سوشَینت از ریشه (سو) به معنای (سود رساننده) گره خورده است این مفهوم فی الجمله اشاره به کسانی است که به نوبت در رأس هر هزاره می آیند و پلیدی را ریشه کن و جهان را نو می کنند مهم ترین ایشان آخرینشان است[۱۱] و اندیشه منجی موعود زرتشتیگری از سرچشمه هایی چون نوید شکست منش بد از منش خوب، دروغ از راست به دست خرداد و امرداد جریان می یابد. در این جا لازم است که بگوییم در سنت متأخر زرتشتی این آموزه را به اخرت شناسی پیوند می دهند به گونه ای که ظهور منجی به جریانات روز محشر و داوری در هم آمیخته است گویا قیامت در همان زمان و در همین زمین برپا می شود در کتاب بُندهش که از متون متأخر زرتشتیان است پس از یاد کردن اوضاع مردمان به هنگام ظهور سوشینت می گوید: (پس از آن سوشینت مردگان را بر می خیزاند…) آن گاه به تفصیل به جریان داوری می پردازد.[۱۲]

اسلام

مهدویت و موعود اسلامی و به ویژه موعود شیعی دوازده امامی در میان موعود باوری ادیان از ویژگی ها و جایگاه برجسته ای برخوردار است و آن دین که هدف اصلی از بعثت انبیاء کامل کردن شرایط برای رشد و تکامل آزادانه و آگاهانه انسان ها بوده که به وسیله قرار دادن وحی الهی در دسترس مردم تحقق یافته و همچنین کمک به رشد عقلانی و تربیت روحی و معنوی افراد مستعد از همین شمار است به هر حال انبیاء در صدد تشکیل جامعه ایده آل بر اساس خدا پرستی و ارزشهای الهی و گسترش عدل و داد در سراسر زمین بوده اند و هر کدام در حد امکان قدمی برداشته اند که برای بعضی شرایط تشکیل حکومت جهانی فراهم نشده است البته خدای متعال در کتابهای آسمانیش وعده تحقق حکومت الهی را در پهنه زمین داده است.[۱۳] با توجه به این که امامت متمم نبوت و تحقق بخش حکمت خاتمیت است می توان نتیجه گرفت که این هدف به وسیله آخرین امام تحقق خواهد یافت و این همان مطالبی است که در روایات متواتری که درباره حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ وارد شده مورد تأکید قرار گرفته است.[۱۴] خلاصه سخن این که مهدویت به لحاظ ماهیت و کارکرد گونه های مختلفی دارد که برخی به لحاظ ماهیت موعود شخصی است مثل مسیح برای مسیحیان و برخی به لحاظ کارکرد انحصاری قوم مدار است مثل موعود یهودیت و صهیونیسم و برخی به لحاظ آرمان موعود مقطعی است زرتشت و بالاخره برخی به لحاظ کارکد، فراگیر، و آرمان رو به آینده است مثل موعود اسلامی که موعودی جهان شمول نیز هست.[۱۵]

خدای متعال می فرمایند: (ما می خواستیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم.[۱۶]

منابع:

[۱] . ر. ک: آموز عقاید آیت الله مصباح، ص ۳۳۲، چاپ سوم ۷۸، سازمان تبلیغات اسلامی.

[۲] . علی موحدیان عطاء، هفت آسمان فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب ش ۱۲ و ۱۳ سال سوم و چهارم زمستان ۸۰ و بهار ۸۱.

[۳] . حسین توفیقی، هفت آسمان، فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب، ش ۲۲، سال ششم، تابستان ۸۳.

[۴] . همان، ص ۲ ـ ۱۰۲.

[۵] . هفت آسمان، ص ۱۱۰ به نقل از معجم الادیا المسیحی، جان، کوربون.

[۶] . همان، ص ۱۱۱.

[۷] . انجیل یوحنا۲۸: ۸/۱۳:۳/۵۱:۱ و همچنین هفت آسمان ص ۱۱۲، ش ۱۲ و سیزدهم مقاله علی موحدیان عطار.

[۸] . هفت آسمان، ش ۱۲،۱۳، ص ۱۱۳.

[۹] . همان، ص ۱۱۵.

[۱۰] . همان، ص ۱۱۵.

[۱۱] . ر. ک: هفت آسمان، ش ۱۲ و ۱۳، ص ۱۱۹ ـ ۱۲۰.

[۱۲] . همان، ص ۱۲۱ به نقل از سوشیانت با سیر اندیشه ایرانیان درباره موعود آخرالزمان، ص ۱۰۹، علی اصغر مصطفوی.

[۱۳] . سوره مبارکه انبیا، ۱۰۵ در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم بندگان شایسته ام وارث (حکومت) زمین خواهند شد.

[۱۴] . ر. ک: آموزش عقاید، آیت الله مصباح یزدی، ص ۳۳۰، چاپ سوم، تابستان ۷۸، ناشر شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی.

[۱۵] . هفت آسمان، ش ۱۲ و ۱۳، ص ۱۰۸ ـ ۱۰۹.

[۱۶] . سوره مبارکه قصاص، ۵.