بایسته های مرحله انتظار ومسؤولیت های آن

بایسته های مرحله انتظار ومسؤولیت های آن

ما هم اکنون در دوران انتظار به سر می بریم که درازدامن ترین مرحله در تاریخ اسلام است. به راستی مهم ترین بایسته ها ومسؤولیت های این مرحله چیست؟

آن چه در پی می آید خلاصه ای از این بایسته ها ومسؤولیت هاست:

آگاهی

آگاهی گونه هایی دارد:

الف) بینش توحیدی واین که تمام هستی از خدا وهمه چیز در کف قدرت اوست. خدا بر هر کاری توانا وهمه چیز در آسمان وزمین، تحت فرمان اوست واز خود هیچ اختیاری ندارد.

ب) آگاهی از وعدهِ الهی در شرایط سخت سیاسی، در مرحلهِ ضعف وناکامی ودر شرایط سقوط. یکی از دشوارترین کارها در چنین شرایطی آن است که انسان این سخنان خدای تعالی ر ا درک کند:

(وَلا تَهِنوا وَلا تحزنوا واَنتُمُ الاعلون ان کنتم مؤمنین).(۱)

(سست مشوید واندوه مخورید، شما برترید اگر مؤمن باشید).

(وَنُریدُ اَن نَمُن عَلَی الذینَ استضعفوا فِی الارضِ ونجعلهم ائمّهً ونجعلهم الوارثین ونمکّن لهم فی الارض).(۲)

(ما می خواهیم، بر آنان که در زمین خوارشان شمرده اند منّت نهیم وآنان را پیشوایان (مردم) گردانیم وایشان را وارث زمین کنیم ودر زمین قدرتشان دهیم).

(ولقد کتبنا فی الزبور مِن بَعدِ الذّکر اَن الارضَ یَرثها عبادِیَ الصّالِحُونَ).(۳)

(همانا در زبور، پس از آن یادکرد، نوشتیم که زمین را بندگان شایستهِ ما به ارث خواهند برد).

 (کَتَبَ اللّهُ لاَ َغلِبَنَّ اَنَا ورُسُلی).(۴)

(خداوند مقرّر کرده است که حتماً من وفرستادگانم هر آینه پیروز خواهیم شد).

(وَلَیَنصُرَنَّ اللّهُ مَن یَنصُرُهُ).(۵)

 (هر آینه خدا هر که را یاری اش کند، یاری می کند).

ج) آگاهی به نقش انسان مسلمان در کرهِ زمین که عبارت است از سرپرستی، گواهی دادن ورهبری بشریّت (به سوی خیر وفلاح) . خدای تعالی فرماید:

(وَکذلِکَ جعلناکم اُمهً وَسطاً لِتکونوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ ویکون الرسُولُ علیکم شهیداً).(۶)

 (این چنین شما را مردمی میانه ساخته ایم تا خود بر مردمان گواه باشید وپیامبر بر شما).

 

د) آگاهی از نقش دین اسلام در زندگی بشری برای از میان برداشتن فتنه وامیال نفسانی از مسیر دعوت حقّ. خدای تعالی می فرماید:

 (وقاتلوهم حَتّی لا تکونَ فتنَهٌ ویکونَ الدّینُ لِلّه).(۷)

 (با آنان بجنگید تا آشوبی نباشد ودین از آنِ خدای شود).

ه) آگاهی از سنّت های (رایج) الهی در تاریخ واجتماع وضرورت آمادگی، زمینه سازی، حرکت وفعالیّت در ضمن این سنن ومحال بودن گذر از آن ها. از این رو خدای تعالی فرمان داده است تا مسلمانان در خود آمادگی های لازم برای ورود در این مبارزهِ قاطع وسرنوشت ساز را ایجاد کنند:

 (وَاَعِدُّوا لَهُم مَا استطعتم مِن قُوّهٍ).(۸)

 (تا می توانید در مقابل دشمنان نیرو مهیّا کنید).

امیدواری

در صورتی که امید انسان به برآورده شدن وعده های خداوند به بندگان وبه حول وقوّه واقتدار او باشد، بی گمان این امیدواری پایان ناپذیر خواهد بود وصاحبش ناکام نخواهد شد. به همین دلیل است که انسان مسلمان رشته اش را به رشتهِ الهی ونیرویش را به نیروی الهی استحکام می بخشد وهر که رشته اش را به رشتهِ الهی پیوند زند وقوی گرداند، امید ونیرو واقتدارش پایان ناپذیر خواهد بود.

مقاومت

مقاومت نتیجهِ امیدواری است. غریقی که گروه نجات را از دور می نگرد که به سوی او در حرکت است، بر امواج آب غلبه خواهد کرد وبرای چنین غلبه ای در عضلاتش نیرویی فوق العاده خواهد یافت.

حرکت

حرکت، همان امر به معروف ونهی از منکر، دعوت به سوی خدا وآماده سازی زمین برای ظهور امام عصر (عجل الله فرجه) وبرپایی دولت جهانی او است. وایجاد آمادگی های لازم بینشی، ایمانی وتشکیلاتی در نسل مؤمنی که به یاری امام وزمینه سازی ظهور او قیام می کند، معنای دیگر حرکت است.

دعا برای ظهور امام

شکّی نیست که دعا به همراه حرکت وفعالیّت وامر به معروف ونهی از منکر از عوامل نزدیک شدن ظهور امام زمان (عجل الله فرجه) است. دعاهای زیادی در بارهِ ظهور امام (عجل الله فرجه) وثواب انتظار رسیده است. یکی از دعاهایی که مؤمنان، آن را می خوانند وتکرار می کنند، دعای زیر است:

(اللّهم کن لِوَلیّک الحجه بن الحسن، صلوات علیه وعلی آبائه، فی هذه الساعه وفی کُلّ ساعه، ولیّاً وحافظاً وقائداً وناصراً ودلیلاً وعیناً حتی تسکنه ارضک طوعاً وتمتّعه فیها طویلاً).

شکوه ودعا

در دعای (افتتاح) که از حضرت حجت (عجل الله فرجه) نقل است، این شکایت تلخ واین دعای دلپذیر را می خوانی:

(اللّهُم اِنّا نرغب الیک فی دولهٍ کریمهٍ تُعِزُّ بها الاسلام واهله وتذلُّ بها النّفاق واهله وتجعلنا فیها مِنَ الدّعاهِ الی طاعتک والقاده الی سبیلک وترزُقُنا بها کرامه الدّنیا والاخره… اللّهُم اِنّا نَشکُو الیک فَقدَ نَبیّنا – صلواتک علیه وآله – وغَیبَهَ وَلیّنا وکثره عَدُّوِنّا وَقِلَّهَ عَدَدِنا وَشِدَّهَ الفِتَنِ بِنا وَتَظاهُرَ الزمان علینا).

 (خدایا! ما از تو امید داریم آن حکومت کریمی را که به سبب آن اسلام ومسلمانان را عزت بخشی ونفاق واهل آن را ذلیل گردانی، برقرار سازی وما را در آن، از دعوت کنندگان به طاعت خویش واز رهبران راه هدایتت قرار دهی وکرامت دنیا وآخرت را به ما روزی فرمایی… خدایا! از نبودِ پیامبر ما – که درود تو بر او وخاندانش باد -، غیبت ولی ما وفزونی دشمن ما وکمی عدد ما، زیادی فتنه هایی که بر ما فرود می آید وناسازگاری زمانه به تو شکوه می کنیم).

انتظار مطلوب

بنابراین، انتظار بر دو گونه است: انتظار آگاهانه ومطلوب، وانتظار نامطلوب که دوّمی، همان مترصد بودن علامت های ظهور، مانند صدای آسمانی (صیحه)، فرو رفتن در زمین (خَسف)، ظهور سفیانی ودجّال است. ما این علایم را نفی نمی کنیم، در این باره روایت های زیادی در مجموعهِ روایات (مَلاحِم) آمده است. هر چند این روایت ها تاکنون به صورت دقیق مورد پژوهش سندی علمی قرار نگرفته، ولی از قبل بر درستی برخی از آن ها تأکید می کنیم. لیکن در این جا بر شیوهِ (مترصد بودن) در معنی انتظار، انتقاد داریم. به نظر ما این شیوه، امّت را از عمل به وظایفی که در دورهِ انتظار بر دوش اوست، منحرف می سازد واز شیوهِ انتظار صحیح باز می دارد.

ولی مورد نخست، همان (انتظار مطلوب) است. در چنین انتظاری هم فعالیت وحرکت وامر به معروف ونهی از منکر وجود دارد وهم دعوت به سوی خدا وجهاد واین، از نشانه های بزرگ ظهور امام عصر (عجل الله فرجه) است؛ زیرا ظهور امام (عجل الله فرجه) با زنجیره ای از سنّت های الهی در جامعه وتاریخ ارتباط دارد که این سنّت ها متحقق نمی شود مگر به فعالیت وحرکت.

علامت های ظهور در روایت ها اجمالاً صحیح هستند، امّا به نظر ما محدود به زمان خاصی نیستند ودر روایت ها نیز صراحتاً وارد شده که وقّاتون(۹) را تکذیب کنید.

عبدالرحمن بن کثیر می گوید: ما نزد حضرت ابی عبدالله امام صادق (علیه السلام) بودیم که مهزم وارد شد وبه امام عرض کرد: قربانت شوم، دربارهِ این حادثه ای که ما انتظار آن را می کشیم (ظهور امام عصر (عجل الله فرجه)) بفرمایید کی اتفاق می افتد؟ امام (علیه السلام) فرمود:

 (یا مَهزَم! کذب الوقّاتون وهلک المستعجلون).(۱۰)

 (ای مهزم! آنان که برای این امر وقت مشخص می کنند، دروغ می گویند وآنان که تحقق آن را پیش از موعدش می جویند هلاک می شوند).

فُضیل بن یسار از امام باقر (علیه السلام) سؤال کرد: آیا برای این امر (ظهور حضرت) زمان خاصّی است؟ فرمود:

 (کذب الوقّاتون).(۱۱)

(دروغ گفته اند آنان که زمان خاصی را مقرر کرده اند).

بنابراین، هدف از نشانه ها، روشن کردن دقیق زمان ظهور امام عصر (عجل الله فرجه) نیست. درست آن است که بگوییم این ها به اعمال ما ارتباط دارد. (خسف) و(صیحه) (مثل) از علامت های ظهورند، ولی عمل ماست که تحقق این امور را نزدیک یا دور می سازد.

این تصحیح وتوجیه در تفسیر مفهوم ظهور ضروری است وهمان است که ما از آن به (انتظار مقبول وموجّه) یاد می کنیم.

تصحیح مفهوم انتظار

ما امروزه در عصری زندگی می کنیم که در آن سخنان زیادی در مورد ظهور امام عصر (عجل الله فرجه) گفته می شود. در عصرهای تاریخی دور ونزدیک خودمان دوره ای را سراغ نداریم که مردم به اندازهِ امروز از ظهور امام (علیه السلام) ودولت او سخن گفته وتوجه نشان داده باشند. بنابراین، (انتظار) از ویژگی های بارز عصر ماست؛ ولی متأسفانه اصلاح وارشادی در سطح عموم، دربارهِ مسألهِ انتظار صورت نگرفته است. جوانان ما مسألهِ ظهور امام عصر (عجل الله فرجه) ونشانه های ظهور او را در لابه لای کتاب ها می جویند. به نظر من چنین رویکردی صحیح نیست، بلکه درست آن است که ظهور امام وانقلاب جهانیی که وی رهبری آن را بر عهده دارد، را در متن زندگی سیاسی واجتماعی خودمان جستجو کنیم.

نشانه های ظهور امام (عجل الله فرجه) را کتاب ها به میزانی که ما در متن زندگی سیاسی وفرهنگی معاصر، در آگاهی، مقاومت، وحدت کلمه، انسجام سیاسی، فداکاری، توانایی های انقلابی وسیاسی وتبلیغاتی مان می یابیم، نمی کاوند.

شیوهِ جوانان ما در پژوهش از نشانه های ظهور امام (عجل الله فرجه) که تنها از کتاب ها استفاده می شود، شیوه ای کاملاً منفی است. ما باید مفهوم انتظار را تصحیح وحالت انتظار را به سمت مثبت جهت دهی کنیم. فرق دو مفهوم این است که مفهوم نخست، نقش انسان را در مسألهِ انتظار، منفی جلوه گر می سازد، ولی مفهوم دوم، این نقش را در روند ظهور امام (عجل الله فرجه) مثبت، فعّال ومرتبط با زندگی ووضعیت سیاسی وانقلابی ودرد ورنج ما قرار می دهد.

از معمّر بن خلاّد از حضرت ابی الحسن (عجل الله فرجه) در تفسیر سخن خدای تعالی:

 (الم، اَحسب النّاس ان یترکوا ان یقولوا آمّنا وهُم لا یفتنون).(۱۲)

 (الف، لام، میم، آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها می شوند ومورد آزمایش قرار نمی گیرند؟)

نقل است که حضرت (علیه السلام) فرمود:

(یفتُنونَ کما یُفتن الذهب، ثُمَّ قال: یُخلصون کما یُخلص الذهب).(۱۳)

((مردم) آزمایش می شوند، چنان که طلا آزمایش می شود. سپس فرمود: ناخالصی مردم گرفته می شود. چنان که طلا را خالص می سازند).

منصور صیقل می گوید: من وحارث بن مغیره که از اصحاب واز شیعیان ما است، نشسته بودیم و(دربارهِ ظهور امام عصر (عجل الله فرجه)) با هم سخن می گفتیم، چنان که حضرت امام صادق (علیه السلام) سخنان ما را می شنید. امام رو به ما کرد وفرمود:

 (فی ایّ شیءٍ انتم هاهنا؟ هیهات لا واللّهِ لا یکون ما تمدّون الیه اعینکم حتّی تمیزّوا).

(برای چه این جا نشسته اید؟ دریغا! نه به خدا قسم آنچه که انتظارش را می کشید واقع نخواهد شد، مگر آن که متمایز (آزمایش) شوید).

منصور از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود:

(یا منصور! انّ هذا الامر لا یأتیکم اِلاّ بعد ایاسٍ، لا واللّهِ حتّی یمیّزوا، لا واللّهِ حتّی یشقی من یشقی ویَسعَدُ مَن یَسعَدُ).(۱۴)

(ای منصور! ظهور امام (علیه السلام) واقع نمی شود مگر پس از نومیدی، نه به خدا مگر آن که متمایز شوند. نه به خدا مگر آن که شقی ونیکبخت هر دو خود را نشان دهند).

بنابراین، ارتباط ظهور امام عصر (عجل الله فرجه) با علم ما، متن زندگی ما، گرفتاری ودرد ورنج ما نیکبختی وبدبختی ما بیش تر از ارتباط آن با نشانه های کیهانی ذکر شده در کتاب هاست واین، مفهومی است که باید در آن با دیدهِ تعمیق وروشنگری بنگریم.

چه کسی منتظر دیگری است، ما یا امام؟

با توجه به این مفهوم، مسأله برعکس می شود وامام (علیه السلام) منتظر حرکت ومقاومت وجهاد ما خواهد بود، نه ما منتظر ایشان. مسألهِ ظهور امام (علیه السلام) هنگامی که با واقعیت های سیاسی وانقلابی ما مرتبط باشد، بی گمان این ماییم که این واقعیت ها را تحقق می بخشیم. در نتیجه در این رابطه ما دو گونه عملکرد می توانیم از خود بروز دهیم: یا آن که با اقدام وحرکت، اتحاد ونظم تشکیلاتی، داد ودهش، فداکاری وامر به معروف زمینهِ قیام آن حضرت را فراهم کنیم یا آن که کار را به عهدهِ دیگران بگذاریم، خود از هرگونه اقدامی شانه خالی کنیم واز رویارویی با مسؤولیت ها بگریزیم.

ارزش انتظار

برای مفهوم مثبت ومقبول (انتظار) در منابع اسلامی ارزش واهمّیت زیادی قایل شده اند. از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت شده است:

(افضل اعمال اُمّتی الانتظار).(۱۵)

(برترین اعمال امّت من انتظار است).

باز از آن حضرت است که:

 (انتظار الفرج عبادهٌ).(۱۶)

(انتظار فرج، خود عبادت است).

در سخن دیگری است:

(المنتظر لاِ َمرِنا کالمتشحّطِ بدمه).(۱۷)

(کسی که انتظار امر ما را بکشد (منتظر ظهور) چونان کسی است که (در راه خد) به خون خود درغلتیده باشد).

این ارزش بزرگی که در روایت ها برای انتظار قایل شده اند، با تصور مثبت از این معنا تناسب دارد واز تصوّر منفی انتظار به معنی (مترصد بودن) بسیار دور است.

پاورقى:

(۱) آل عمران، ۱۳۹.

(۲) قصص ، ۵ و۶.

(۳) انبیاء، ۱۰۵.

 (۴) مجادله، ۲۱.

(۵) حج ،۴۰.

(۶) بقره، ۱۴۳.

(۷) همان، ۱۹۳.

(۸) انفال، ۶۰.

(۹) آنان که زمان خاصی را برای ظهور حضرت حجت (علیه السلام) پیش بینی می کنند (مترجم).

 (۱۰) الزام الناصب، ج ۱، ص ۲۶۰.

 (۱۱) همان.

(۱۲) عنکبوت، ۱ و۲.

(۱۳) الزام الناصب، ج ۱، ص ۲۶۱.

(۱۴) همان.

 (۱۵) الزام الناصب، ج ۱، ص ۴۶۹.

 (۱۶) الزام الناصب، ج ۱، ص ۴۶۹.

 (۱۷) الزام الناصب، ج ۱، ص ۴۶۹.