احوال مردم آخرالزمان

احوال مردم آخرالزمان

شاید بتوان گفت که بیشترین مطالب مربوط به معارف امام زمان‏علیه السلام  که از زبان حضرت على‏علیه السلام  نقل شده است به تبیین اوضاع آخرالزمان و وقایعى که در آن دوره پیش مى‏آید اختصاص دارد. آن حضرت ضمن تشریح آن پیشامدها چگونگى مقابله با آن‏ها را نیز بیان مى‏نمایند.

این حوادث شامل مسایل فرهنگى و اجتماعى و اخلاقى و تربیتى و طبیعى مى‏گردد. از آنجا که کم و بیش خیلى از این ویژگى‏ها در دوره ما حداقل در بعضى از عرصه‏ها به چشم مى‏خورد، جهت آشنایى بیشتر و چاره اندیشى مناسب‏تر به مواردى از آن‏ها اشاره مى‏شود. بدان امید که موجب تنبه و بیدارى‏مان شده و از طریق آشنا شدن با این امور پیشاپیش تدابیرى را اتخاذ کنیم که از عوارض منفى آن‏ها خود و جامعه‏مان را در امان نگه داریم.

– یأتى على النّاس زمان لا یُقَرَّبُ فیه الّا الماحِلُ و لا یُظَرَّفُ فیه الّا الفاجِرُ، وَ لا یُضَعَّفُ فیهِ اِلّا الْمُنْصِفُ، یَعُدّونَ الصَّدَقَه فیه غُرْما، و صِلهَ الرَّحِمَ مَنّاً، و العبادَهَ اسْتِطالَهً على النّاسِ! فَعِنْدَ ذلِکَ یکونُ السُّلْطانُ بمشوَرَهِ الاِماءِ و اماره الصبیانِ و تدبیر الخِصیان.(۱)

روزى خواهد آمد که در آن سخن چین‏ها مقرّب خواهند شد و افراد بدکار، زیرک خوانده مى‏شوند، افراد با انصاف را ناتوان به حساب مى‏آورند، صدقه و انفاقِ در راه خدا را غرامت پندارند، و صله رحم و آمد و شد با خویشاوندان را با منّت انجام مى‏دهند، و بندگى و اطاعت خدا را وسیله فخر فروشى براى مردم قرار مى‏دهند. در چنین زمانى حکومت با مشورت زنان و امارت کودکان و تدبیر خواجه‏ گان انجام مى‏گیرد.

– روى اصبغ بن نباته عن امیرالمؤمنین‏علیه السلام  قال: سمعته یقول: یظهر فى آخرالزمان و اقتراب الساعه و هو شرّ الازمنه نسوه کاشفات عاریات متبرجات، من الدین خارجات، و الى الفتن مائلات، و الى الشهواتِ و اللّذّاتِ مسرعات، للمحرماتِ مستحِلّات، و فى جهنم خالدات(۲).

اصبغ بن نباته مى‏گوید: شنیدم که امیرالمؤمنین‏علیه السلام  فرمودند: در آخر الزمان که بدترین زمانهاست در موقعى که روز قیامت نزدیک شود زنانى ظاهر مى‏شوند بدون حجاب، در حالى که زینت‏هاى آن‏ها پیداست در انظار عمومى رفت و آمد مى‏کنند، آن‏ها از دین خارج مى‏گردند (به احکام دینى پایبند نمى‏باشند) و به امور فتنه‏انگیز وارد مى‏شوند و به سوى شهوات و لذت‏جویى‏ها روى مى‏آورند، حرام‏هاى خدا را حلال مى‏شمارند. اینگونه از زنان در جهنم خواهند ماند.

– و فقهاؤهم یفتون بما یشتهونَ، و قُضاتُهُم یقولونَ مالا یَعْلمونَ و اکثُرهمْ بالزورِ یشهدونَ! من کان عنده دراهم کان موقّراً مرفُوعاً و من یعلمون انه مقلّ فهو عندهُم موضُوع(۳)

فقیهان آخرالزمان طبق آنچه که دلشان بخواهد فتوا مى‏دهند، و قاضى‏هایشان به چیزى که نمى‏دانند حکم مى‏کنند و بیشتر آن‏ها به دروغ شهادت مى‏دهند. کسى که پول دارد در نزد آن‏ها عزیز و محترم است، ولى شخصى که بى‏پول باشد در پیش آن‏ها زبون و حقیر است.

– عن النزال بن سبره قال خطبنا علىّ‏بن ابی طالب‏ علیه السلام  فحمد اللّه و اثنى علیه، ثم قال: سلونى ایها الناس قبل ان تفقدونى ثلاثاً فقام الیه صعصعه بن صوحان، فقال: یا امیر المؤمنین! متى یخرج الدجّال؟…فقال‏علیه السلام  احفظ! فان علامه ذلک اذا امات الناس الصلاه، واضاعوا الامانه و استحلّوا الکذب، و اکلوا الربا، و اخذوا الرّشا، و شیّدوا البنیان و باعوا الدین بالدنیا و استعملوا السفهاء و شاوروا النساء، و قطعوا الارحام، و اتّبعوا الاهواء و استخفّوا بالدماء و کان الحلم ضعفاً، و الظلم فخراً…(۴)

نزال ‏بن سمره مى‏گوید: على ‏بن ابیطالب‏علیه السلام  براى ما خطبه ‏اى خواند و خداوند را حمد گفته و ستایش کرد، سپس فرمود: قبل از آنکه من از میان شما بروم از من سؤال کنید (این جمله را سه مرتبه تکرار کرد) در این موقع صعصعه بن صوحان از جاى خود بلند شد و گفت: یا امیرالمؤمنین! دجال در چه زمانى خروج مى‏کند؟

…حضرت فرمود: آنچه را مى‏گویم به خاطر بسپار! دجال وقتى ظهور خواهد کرد که مردم نماز را ترک کنند و امانت را ضایع سازند و دروغ گفتن را مباح شمارند و رباخوارى کنند و رشوه بگیرند و ساختمان‏ها را محکم سازند و دین را به دنیا بفروشند و سفیهان را به کار بگمارند و با زنان مشورت نمایند (در آن مواردى که خارج از عهده آنهاست) و صله ارحام را قطع کنند و از هوى و هوس‏ها پیروى کنند و خون یکدیگر را ناچیز بشمارند. حلم و بردبارى را نشانه و علامت ضعف و ناتوانى بدانند و ستم را افتخار به حساب آورند…

– عن على‏علیه السلام  قال: یأتى على الناسِ زمان همّتُهم بطونهم، و شرفُهُم متاعهم و قبلتهم نساؤهم و دینهم دراهمهم و دنانیرهم، اولئک شرار الخلق، لا خلاق لهم عنداللّه(۵).

امیرالمؤمنین‏علیه السلام  فرمودند: براى مردم زمانى خواهد آمد که در آن زمان همّت و هدف آن‏ها شکمشان خواهد بود. شرف و اعتبارشان به کالا و اموالشان بستگى دارد. قبله آن‏ها زنانشان و دینشان درهم و دینارشان (پولشان) است. آن‏ها بدترین مردمند که در نزد خداوند بهره و سهمى براى آن‏ها نیست.

– عن على‏علیه السلام  قال: یاتى على الناس زمان لا یتبع فیه العالم و لا یستحیى فیه من الحلیم و لا یوقّر فیه الکبیر و لا یُرحَمُ فیه الصغیر یقتل بعضهم بعضاً…(۶)

على بن ابیطالب‏علیه السلام  فرمودند: براى مردم زمانى مى‏آید که در آن زمان از عالم پیروى نمى‏شود و از افراد صبور و با حلم حیا نمى‏کنند (او هر اندازه در مقابل بدى مردم حلم نشان مى‏دهد آن‏ها حیا نمى‏کنند) در آن دوره بزرگ را گرامى نمى‏دارند و به کوچک رحم نمى‏کنند. بعضى از مردم بعض دیگر را به قتل مى‏رسانند… (مردم همدیگر را بدون دلیل مى‏کشند)

-عن عاصم بن ضمره عن على‏علیه السلام  انه قال: لتملانّ الارض ظلما و جوراً حتى لا یَقُولَ اَحَد اللّه الاّ مستخفیاً، ثم یاتى اللّه بقومٍ صالحین یملَؤُونها قِسطاً و عدلاً کما مُلِئَتْ ظلماً و جور(۷).

عاصم بن ضمره از حضرت على‏علیه السلام  روایت کرده است که آن حضرت فرمودند: (در آخر الزمان) زمین پر از ظلم و ستم خواهد شد به گونه‏اى که حتى یک نفر لفظ اللّه را بر زبان جارى نخواهد کرد مگر در نهان، بعد از این دوره است که خداوند مردم صالحى را خواهد آورد که زمین را پر از عدل و داد کنند همان گونه که پیش از آن پر از ظلم و ستم شده است.

– ان بین یدى القائم‏علیه السلام  سنین خدّاعه یُکَذَّبُ فیها الصادق و یصدّق فیها الکاذِبُ و یُقَرّبُ فیها الماحِلُ و ینطق فیها الرُّویَبْضَهُ قلت و ما الرُّویَبْضَهُ و ما الماحِلُ؟ قال: او ما تقرؤون القرآن قوله و هو شدیدُ المِحال قال: یُریدُ المکر، فقلتُ و ما الماحِلُ؟ قال: یرید المکّارَ(۸).

حضرت على‏علیه السلام  مى‏فرمایند: قبل از قیام قائم سال‏هاى پر خدعه و نیرنگى در پیش است، در این سال‏ها راستگویان دروغگو شمرده مى‏شوند در عوض دروغگویان راستگو شناخته مى‏شوند، در این سال ماحل تقرب پیدا مى‏کند و رویبضه در سخن گفتن پیشقدم مى‏گردد.

راوى مى‏گوید: عرض کردم ماحل و رویبضه به چه کسانى گفته مى‏شود؟ حضرت فرمودند: مگر در قرآن نخوانده‏اى که خداوند مى‏فرماید: و هو شدید المحال قال‏علیه السلام : یرید المکر فرمودند: منظور از ماحل آدم مکارى است که به وسیله مکر زیاد مردم را به خود متوجه مى‏کند.

تذکر: در این روایت رویبضه معنى نشده است در جاى دیگر به مناسبتى پیامبر اکرم ‏صلى الله علیه و آله  مى‏فرمایند:

رویبضه الرجلُ التّافِهُ ینطقُ فى امر العامّهِ

یعنى مرد حقیر و بى شخصیتى که علیرغم عدم شایستگى، در امور عامّه مردم دخالت مى‏کند و به جاى آن‏ها اظهار نظر مى‏نماید.

نشانه ‏هاى ظهور مهدى‏ علیه السلام

در روایات، براى ظهور امام زمان‏علیه السلام  نه تنها وقت خاصى تعیین نشده بلکه از تعیین کردن وقت براى آن منع شده است. ولى در عین حال براى آن علائم و نشانه‏هایى ذکر شده که مردم مى‏توانند از طریق آن علامت‏ها، نزدیکى وقت ظهور را تشخیص دهند. این نشانه ‏ها به چند قسم تقسیم مى‏شوند: علائم حتمى و غیر حتمى، علائم سال ظهور و علائم سالهاى دورتر، علائم اجتماعى و اخلاقى و طبیعى و… از میان مجموعه روایاتى که از حضرت على‏علیه السلام  در این باره نقل شده است به ذکر دو مورد اکتفا مى‏شود:

– …عن ابى رومان، عن على‏علیه السلام  قال: اِذا نادى منادٍ من السماء، ان الحقّ فى آل محمّدٍ فعند ذلک یظهر المهدىُّ على أَفواهِ النّاس، و یشربون ذکره فلا یکون لهم ذکرٌ غیرُهُ(۹).

ابى رومان از على بن ابیطالب‏علیه السلام  روایت کرده است که آن حضرت فرمودند: وقتى که منادى از آسمان ندا دهد که به تحقیق حق با آل محمدصلى الله علیه و آله  است. در این ایام نام حضرت مهدى‏علیه السلام  بر سر زبان‏ها مى‏افتد و جهان مالامال از نام آن حضرت مى‏شود به گونه‏اى که از غیر او ذکرى به میان نمى‏آید.

– عن الصادق‏علیه السلام  عن آبائه‏علیهم السّلام  ان علیّاعلیه السلام  قال: اذا وَقَعَت النارُ فى حجازکم و جرى الماء فى نجفکم فَتَوَقَّعوا ظُهورَ قائِمکُمْ.((  اثباه الهداه، ج  ۳ص )) .۵۷۸

امام صادق‏علیه السلام  از پدران بزرگوارش‏علیهم السّلام  و آنها از على‏بن ابیطالب‏علیه السلام روایت مى‏کنند که آن حضرت فرمودند: آنگاه که آتش در حجاز شعله ور شود و سیل در نجف جارى گردد منتظر ظهور قائم‏علیه السلام  باشید.

یاران مهدى علیه السلام

درباره اوصاف یاران امام زمان‏علیه السلام  و تعداد آنها و شهرهایشان و رابطه آنان با امام‏علیه السلام  و چگونگى بیعت و تبعیّتشان از آن حضرت، روایات زیادى وارد شده است. در این زمینه از على بن ابیطالب‏علیه السلام  چنین آمده است:

– عن حکیم بن سعد عن امیرالمؤمنین‏علیه السلام  قال: اصحاب المهدىّ شبابٌ لاکهول فیهم الّا مثل کحل العین و الملح فى الزاد و اقل الزاد الملح(۱۰).

حکیم بن سعد از امیرالمؤمنین‏علیه السلام  روایت مى‏کند که آن حضرت فرمودند: یاران مهدى‏علیه السلام  همه جوان هستند، در میان آنها پیرمرد یافت نمى‏شود مگر به اندازه سرمه در چشم و نمک در طعام، و همانطور که بر همگان معلوم است کمترین قسمت غذا را نمک تشکیل مى‏دهد.

– قال امیرالمؤمنین‏علیه السلام : …ثم اذا قام تجتمع الیه اصحابه على عدّه اهل بدر و اصحاب طالوت و هم ثلثمأه و ثلاثه عشر رجلا، کلّهم لیوث قد خرجوا من غاباتهم مثل زبر الحدید لو انّهم همّوا بازاله الجبال الرّواسى لازالوها عن مواضعها فهم الذین وحّدوا اللّه به حق توحیده، لهم باللیل اصوات کاصوات الثواکل خوفا من خشیه اللّه تعالى، قوّام اللیل، صوّام النهار، و کانّما ربّاهم أبٌ واحدهٌ قلوبهم مجتمعه بالمحبه و النصیحه…(۱۱)

امیرالمؤمنین‏علیه السلام  مى‏فرماید: …چون قیام کند جمع مى‏شوند به سوى او یارانش که به شماره اصحاب بدر و اصحاب طالوتند و ایشان سیصد و سیزده نفرند. همه آنها شیرانى هستند که از کمینگاه‏هاى خود بیرون آیند مانند پاره‏هاى آهن، اگر ایشان اراده کنند که کوه‏هاى سخت را از جا بِکَنند هر آینه آنها را از جاهاى خود مى‏کَنند. پس ایشانند کسانى که خدا را به وسیله مهدى بیگانگى پرستش مى‏کنند. براى ایشان در شبها، صداهایى مانند صداهاى زنهاى جوان مرده از ترس خدا است نماز گذارندگانند در شبها و روزه دارانند در روز، گویا یک پدر و یک مادر آنها را تربیت کرده‏اند. دلهاشان در دوستى کردن به همدیگر و پند دادن به یکدیگر با هم جمع و یکى است

حکومت مهدى علیه السلام

به اعتقاد شیعه، امام زمان‏علیه السلام  از طریق تشکیل یک حکومت جهانى بر اساس تعالیم عالیه اسلام تمام نارسایى‏ها را از سرتاسر عالم برطرف خواهد کرد و عدل و داد را در روى زمین مستقر خواهد ساخت. در سخنان پیامبر اکرم‏صلى الله علیه و آله  و هر یک از ائمه اطهارعلیهم السّلام  درباره ویژگى‏هاى حکومت حضرت مهدى‏علیه السلام  و کارهایى که در آن دوره انجام خواهد یافت مطالب زیادى به چشم مى‏خورد که مجموعه آنها تصویر بسیار روشنى از یک حکومت اسلامى کامل را نشان مى‏دهند. در اینجا به عنوان نمونه به بعضى از روایاتى که در این زمینه از امیرالمؤمنین‏علیه السلام  نقل شده است اشاره مى‏گردد:

– حدثنا عبداللّه بن مروان، …عن علىٍ‏علیه السلام  قال: یلى المهدىُّ امرَ النّاسِ ثلاثین سنه او اربعین سنه…(۱۲)

عبداللّه بن مروان روایت کرده است که على‏بن ابیطالب‏علیه السلام  فرمودند: حضرت مهدى‏علیه السلام  سى یا چهل سال زمام امور مردم را در دست خواهند داشت.

 

– یعطف الهوى على الهدى اذا عطفوا الهُدى على الهوى و یَعْطِفُ الرأىَ على القرآنِ اذا عطفوا القرآنَ على الرّأىِ … فَیُریکُمْ کیف عدلُ السیرهِ، و یُحیىِ مَیِّتَ الکتابِ و السّنهِ…(۱۳)

(امام زمان‏علیه السلام  وقتى که ظهور کند) هواهاى نفسانى را به هدایت و رستگارى برمى‏گرداند در آن روزگارى که مردم هدایت الهى را به متابعت هواهاى نفسانى درآورده باشند. آراء و اندیشه ‏هاى مردم را تابع قرآن مى‏کند در آن روزگارى که آن‏ها قرآن را تابع آراء و اندیشه‏ هاى خود کرده ‏اند… او به شما نشان خواهد داد که عدالت در کشوردارى چگونه است. هم چنین او تعالیم فراموش شده قرآن و سنّت را زنده خواهد ساخت…

– قال امیرالمؤمنین‏علیه السلام : …فلا یترک عبداً مسلما الّا اشتراه واعتقه، و لا غارماً الّا قضى دینه، ولا مظلمهً لِاَحَدٍ من النّاس الّا ردّها، و لا یُقْتَلُ منهم عبدٌ الّا ادّى ثمنه… و لایُقتَلُ قتیلٌ الا قضى عنه دینهُ، و اَلْحَقَ عیالَهُ فى العطاء حتى یملأ الارض قسطا و عدلاً کما مُلِئَتْ ظلماً و جوراً و عدواناً…(۱۴)

امیرالمؤمنین‏علیه السلام  فرمودند: …حضرت مهدى‏علیه السلام  برده مسلمان را نخواهد واگذاشت مگر اینکه آن را خریده و آزاد خواهد ساخت و بدهکارى نخواهد ماند مگر آنکه بدهى او را پرداخت خواهد نمود. مظلمه و حقى به گردن و ذمه هر کس که باشد آن را به صاحب حق بازخواهد گرداند. کسى کشته نمى‏شود مگر اینکه دیه آن را خواهد پرداخت. هیچ کسى کشته نخواهد شد مگر اینکه بدهى‏هاى او را آن حضرت پرداخت خواهد نمود و خانواده‏اش را همانند سایر افراد جامعه اداره خواهد کرد تا زمین را از عدل و داد پر کند به همان صورتى که پیش از آن از ظلم و بیداد پر شده باشد…

– قال على‏علیه السلام : …لو قد قام قائمنا لَذَهبَتِ الشحناء من قلوب العباد و اصطلحتْ السباع و البهائم حتى تمشى المرأه بین العراق الى الشام… على رأسها زینتها لا یهیجُها سبعٌ و لا تخافه…(۱۵)

امیرالمؤمنین‏علیه السلام  مى‏فرماید: …آنگاه که قائم ما اهلبیت‏علیه السلام  قیام کند کینه‏ها از دل‏ها بیرون خواهد رفت حتى حیوانات درنده و وحشى نیز با هم سازگار خواهند شد و به یکدیگر ضرر نخواهند رساند، در آن روزگار به اندازه‏اى امنیّت زیاد خواهد بود که یک زن در حالى که همه زینت و زیور آلاتش همراه اوست از عراق تا شام را بدون ترس و دلهره به تنهایى خواهد پیمود.

حضرت مهدى‏ علیه السلام  در قرآن

در آیات قرآن کریم به صراحت نامى از امام زمان‏علیه السلام  به میان نیامده است، ولى از آنجا که ائمه اطهارعلیهم السّلام  مفسران حقیقى قرآنند در تفسیر بسیارى از آیات، آنها را به مسأله مهدویّت و معارف امام زمان‏علیه السلام  تطبیق و تفسیر نموده‏اند. از جمله آیاتى که آنها را حضرت على‏علیه السلام مربوط به امام زمان‏علیه السلام  دانسته ‏اند این دو آیه است:

– عن امیرالمؤمنین‏علیه السلام  قال: النُورُ القرآن، و النور اسمٌ من اسماء اللّه تعالى… قال اللّه تعالى فى سوره النور: اللّه نور السماواتِ و الارضِ مَثَلُ نورهِ کمشکاهٍ فیها مصباح المصباح فى زجاجه  الزجاجه کانها کوکب درّىٌ…(۱۶)

فالمشکاهُ رسول اللّه‏ صلى الله علیه و آله  و المصباحُ الوصىُّ، و الاوصیاءُ علیهمُ السلامُ و الزجاجهُ فاطمهُ، و الشجره المبارکه رسول اللّه ‏صلى الله علیه و آله  و الکوکب الدُّرى القائم المنتظر الذى یملأ الارضَ عدل(۱۷).

امیر المؤمنین‏ علیه السلام  فرمودند: نور همان قرآن است. و نور اسمى از اسم‏هاى خداوند تبارک و تعالى نیز هست. خداوند عزّوجلّ در سوره نور مى‏فرمایند: خدا نور آسمان‏ها و زمین است، نور او همانند مشکاتى است که درآن چراغى باشد و آن چراغ در میان شیشه‏اى که تلألؤ آن همچون ستاره‏اى است درخشان و روشن از درخت مبارک زیتون…

آن‏گاه فرمودند: مشکات رسول خداصلى الله علیه و آله  است و مصباح وصى و اوصیاء هستند، منظور از زجاجه حضرت فاطمه زهراعلیها السّلام  است، و مراد از کوکب دُرّى حضرت قائم المنتظرعلیه السلام  است. کسى که زمین را پر از عدل و داد مى‏کند.

-(قال) امیرالمؤمنین على‏بن ابیطالب‏علیه السلام : المستضعفون فی الارض، المذکورون فى الکتاب(۱۸) الذین یجعلهم اللّه ائمّه، نحن اهل البیت؛ یبعث اللّه مهدیّهم فیعزّهم و یذلّ عدوّهم(۱۹).

حضرت على علیه السلام  مى‏فرمایند: مستضعفان در زمین که در قرآن یاد شده‏اند و خداوند وعده داده است آنها را پیشوایان مردم قرار دهد، ما اهل بیت هستیم و خداوند، مهدى ما اهل بیت ‏علیهم السّلام  را  (در آخر الزمان) بر مى‏انگیزاند تا آنها را عزیز و دشمنانشان را خوار و ذلیل کند.

پاورقی

(۱) نهج‏البلاغه فیض الاسلام، حکمت  ۹۸ص ۱۱۳۲

(۲) منتخب‏الاثر، ص  ۴۲۶ح  ۴ط مکتبه الصدر.

(۳) بشاره الاسلام، ص  ۸۰ط دار الکتب الاسلامى؛ الزام الناصب، ص ۱۸۵ط مؤسسه مطبوعاتى حق بین، با کمى اختلاف، به نقل از روزگار رهایى.

 (۴) بحارالانوار، ج  ۵۲ص  ۱۹۲و ۱۹۳

(۵) کنزالعمال، ج  ۱۱ص  ۱۹۲ح ۳۱۱۸۶

(۶) کنزالعمال، ج  ۱۱ص  ۱۹۲ ح  ۳۱۱۸۷

(۷) بحارالانوار، ج  ۵۱ص  ۱۱۷ منتخب الاثر، ص ۴۸۴

(۸) غیبت نعمانى، ص ۲۷۸

(۹) منتخب الاثر، ص  ۱۶۳و ۴۴۳ ملاحم ابن طاووس، ص  ۱۲۹ح .۱۳۶

(۱۰) بحارالانوار، ج  ۵۲ص  ۳۳۳ح ۶۳

(۱۱) نوائب الدّهور فى علائم الظهور، ج  ۲ص  ۱۱۴ط کتابخانه صدوق.

(۱۲) کنزالعمال، ج  ۱۴ص  ۵۹۱ح  ۳۹۶۴۶  منتخب الاثر، ص ۴۸۷

 (۱۳) نهج‏البلاغه فیض الاسلام، خ  ۱۳۸ص  ۴۲۴و ۴۲۵

(۱۴) بحارالانوار، ج  ۵۲ص  ۲۲۴و ۲۲۵

 (۱۵) بشاره الاسلام ص ۲۳۶

(۱۶) سوره نور، آیه ۳۵

(۱۷) معجم احادیث المهدى‏علیه السلام ، ج  ۵ص  ۲۷۴ح ۱۶۹۹ .

(۱۸) اشاره به آیه و نرید انّ نمنّ على الذین استضعفوا فى الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین؛ و خواستیم بر کسانى که در آن سرزمین مستضعف واقع شده بودند منت نهیم و آنان را پیشوایان (مردم) گردانیم و ایشان را وارث  (زمین) کنیم. سوره قصص، آیه ۵ .

 (۱۹) منتخب الانوار المضیئه، سید بهاء الدین على النیلى النجفى، ص ۳۰ .